Fysiotherapie en hoofdpijn

Welke soorten hoofdpijn bestaan er?

Er zijn veel verschillende soorten hoofdpijn. De hoofdpijnsoorten waar we op gaan inzoomen in deze blog zijn:

Primaire hoofdpijn:

• Tension-Type Headache (TTH, spanningshoofdpijn)
• Migraine
• Clusterhoofdpijn (valt onder de Trimeminale autonome cephalgie, TAC’s, en is niet door een fysiotherapeut te behandelen)

Secundaire hoofdpijn:

• Cervicogene hoofdpijn
• Temporomandibulaire dysfunctie (TMD, hoofdpijn vanuit de kaak)

1. Tension-Type Headache (TTH, spanningshoofdpijn)

Wat zijn de tekenen en symptomen van spanningshoofdpijn?

Spanningshoofdpijn kan als erg vervelend worden ervaren. Deze vorm van hoofdpijn wordt vaak omschreven als het gevoel alsof er een strakke band over het hoofd zit. Echter kunnen de symptomen uiteenlopen. Hieronder een overzicht van de symptomen van spanningshoofdpijn waar je voor behandeling bij onze fysio terecht kunt:

• Hoofdpijn begint met pijn in de nek/ aan de achterkant van je hoofd en verspreidt naar voren; 
• Doffe druk of een knijpende pijn, vaak omschreven als een strakke band rond het hoofd;
• Pijn in je nek, schouders en kaak voelt strak en pijnlijk;
• Hoofdpijn kan tweezijdig voorkomen;

Wat zijn de oorzaken?

Spanningshoofdpijn heeft vaak met lifestyle factoren te maken. Vaak worden de klachten veroorzaakt door lange tijd in een en dezelfde positie te zitten, bijvoorbeeld computerwerk. Het kan ook worden veroorzaakt door stress of eenzijdig werk, maar soms is er geen aanwijsbare oorzaak te vinden. 

Als hoofdpijn langer dan 3 maanden aanhoudt beschouwen wij het als chronische spanningshoofdpijn. Als de spanningshoofdpijn minder vaak voorkomt spreken we van episodische spanningshoofdpijn. Hoewel deze aandoening pijnlijk en vervelend kan zijn, zij ze zelden een teken van een ernstige ziekte. 

Het is mogelijk dat spanningshoofdpijn samengaat met een te hoge spanning in de nekspieren, maar dat hoeft niet de oorzaak van de klachten te zijn. Het kan zijn dat de hoofdpijn een gevolg is van overbelasting, eenzijdig werk, een ongeluk, maar ook onder belasting en/of stress.

Behandeling van spanningshoofdpijn

Inmiddels hebben de fysiotherapeuten van Fysiotherapie & Training al veel mensen met spanningshoofdpijn geholpen. Vaak zien we dat deze klachten een diepere oorzaak hebben. Daarom kijken wij naar de oorzaak van het probleem en passen we daar het behandelplan op aan.

Lifestyle is belangrijk bij spanningshoofdpijn

Het bijhouden van een hoofdpijndagboek kan helpen bij het identificeren van de bron van je spanningshoofdpijn en hoe je jouw omgeving en gewoonten te veranderen om ze te vermijden. Wanneer een hoofdpijn begint, noteer je de datum en tijd van wanneer het begon. Let op wat je gegeten voor de voorafgaande 24 uur, hoelang je de avond ervoor sliep, wat je deed net voor de hoofdpijn, ongewone stress in je leven, hoelang de hoofdpijn duurde en wat je gedaan hebt om het te laten stoppen. 

2. Migraine

Wat is migraine?

Personen die last hebben van migraine hebben vaak te maken met hoofdpijn aanvallen die hevige pijn kunnen veroorzaken. Naast de hoofdpijn kunnen mensen met migraine ook last van aura’s, misselijkheid, overgevoeligheid voor licht en geluid hebben. Tijdens een migraineaanval is het voor de meesten niet mogelijk om normaal te functioneren.

Tekenen & symptomen

Men ervaart vaak een kloppende pijn die zich aan één zijde van het hoofd bevindt. Deze pijn is vaak zo hevig dat men geen licht of geluid kan verdragen. Men kan ook misselijk en/of duizelig worden. Deze klachten zijn vele malen heftiger dan de klachten bij spanningshoofdpijn. Daarnaast worden bij migraine de klachten erger bij inspanning, terwijl dit bij spanningshoofdpijn niet zo is.

Wat zijn de oorzaken?

Er bestaan verschillende theorieën die het ontstaan van deze neurovasculaire aandoening proberen te verklaren. Onderzoek laat zien dat het neurovasculaire systeem een rol kan spelen bij deze aandoening. Ook zijn patiënten gevoeliger voor prikkels die een migraineaanval kunnen uitlokken. Deze gevoeligheid is gedeeltelijk erfelijk bepaald. Er zijn verschillende prikkels/factoren die een aanval kunnen uitlokken, zoals: hormonale veranderingen, emotionele stress of te weinig vocht.

Nekklachten en migraine 

Een aanval heeft een grote impact op het dagelijks functioneren. Erg belangrijk is dat men gevoelsmatige controle over zijn/haar klachten krijgt. In veel gevallen zien we dat de spieren die zich hoog in de nek bevinden kunnen verkrampen, als gevolg van de hevige hoofdpijnklachten. Neksymptomen zijn dus vaak het gevolg van migraine en dus niet de oorzaak van de migraine. De nek kan daarom mee behandeld worden om te zien wat het doet met de intensiteit en frequentie van de migraine. 

Kaakklachten en migraine

Migraine en temporomandibulaire dysfunctie (TMD) zijn met elkaar geassocieerd, hoewel het beeld vertroebeld wordt door bruxeren en somatische klachten. Bij het beoordelen van de pijnklachten moet ook gekeken worden naar angst en depressie. Dat blijkt uit het promotieonderzoek van Hedwig van der Meer.

Hoofdpijn is een veelgehoorde klacht bij patiënten met TMD. De wetenschappelijke literatuur is daarentegen vooral gericht op ofwel hoofdpijn ofwel TMD. Het onderzoek van Van der Meer had dan ook tot doel bewijs te verzamelen voor de verschillende stappen in het behandeltraject, van diagnostiek tot interventie, van patiënten met TMD én hoofdpijn. Van de onderzochte TMD-patiënten had 68% zelf gerapporteerde hoofdpijn. Dit percentage steeg naar 83% als er sprake was van pijnlijke TMD-klachten. 

Ervaring in onze praktijk

In veel gevallen kunnen de fysiotherapeuten van Fysiotherapie & Training Amsterdam wat betekenen voor patiënten die last hebben van deze aandoening. 

3. Clusterhoofdpijn

Wat is clusterhoofdpijn?

Clusterhoofdpijn (CH) wordt ook wel Neuralgie van Horton genoemd en kan niet worden behandeld door de fysiotherapeut. Clusterhoofdpijn komt niet vaak voor bij de bevolking, maar geeft hevige hoofdpijnaanvallen. De pijn wordt beschreven als zeer extreem en deze vorm van hoofdpijn is daarmee ook de meest pijnlijke en ernstige vorm van hoofdpijn. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen episodische en chronische clusterhoofdpijn. Bij de episodische vorm is er sprake van pijnvrije periodes, bij de chronische vorm is er geen of slechts een zeer korte pijnvrije periode.

Hoe ontstaat clusterhoofdpijn?

Het is nog niet duidelijk waardoor clusterhoofdpijn veroorzaakt wordt. Men vermoedt dat het te maken heeft met een afwijking van een bepaald gedeelte van de hersenen: de hypothalamus. Aanvallen van clusterhoofdpijn vinden vaak op vaste momenten plaatst. Ook is bekend van een aantal factoren dat ze mogelijk de clusterhoofdpijn op kunnen wekken. Voorbeelden van deze factoren zijn: kou, smaakversterkers, alcohol en ijle lucht. Ook jetlags en korte slaapjes kunnen factoren zijn die een rol spelen. Deze triggers kunnen mogelijk tijdens een aanvalsperiode clusterhoofdpijn uitlokken. Echter, als men zich niet in een cluster van aanvallen bevindt, zullen de triggers in principe ook geen aanval uitlokken.

Verder is er niet aangetoond dat bijvoorbeeld voeding en stress clusterhoofdpijn kunnen veroorzaken en tot mogelijke uitlokkende factoren behoren. Wel kan stress een gevolg zijn van aanvallen, als men bijvoorbeeld meer stress voelt om een nieuwe aanval te krijgen.

Tekenen & symptomen

Er zijn verschillende symptomen die kenmerkend zijn voor een aanval van clusterhoofdpijn waarbij de pijn plotseling verschijnt. Symptomen die niet bij clusterhoofdpijn horen zijn overgeven en misselijkheid.

• Een symptoom is dat het plotseling en in de vorm van aanvallen (clusters) op komt zetten. Dit is meteen het grootste verschil met migraine. Aanvallen van migraine voelt men namelijk aankomen.
• De aanvallen van clusterhoofdpijn kunnen meerdere keren per dag voorkomen en kunnen erg verschillen in duur. De aanvallen komen meestal wel op hetzelfde tijdstip van de dag voor.
• De pijn die men voelt, wordt beschreven als een eigenlijk ondraaglijke pijn. Het is een extreme, snijdende en stekende pijn aan de zijkant van het hoofd, waarbij het kan voelen of het oog eruit gedrukt wordt. De pijn kan uitstralen naar de nek, het gebied rondom de ogen en oren en de kaak.
• Daarnaast kan men andere symptomen hebben, zoals een zwetend voorhoofd, een hangend ooglid of een vernauwde pupil, aan de zijde van het hoofd waar de hoofdpijn zit. 
• Ook kan men aan de kant waar de pijn zit kan men last hebben van een tranend oog of rood oog. En van een loopneus of juist verstopte neus.
• Verder kan men een onrustig gevoel ervaren en niet kunnen doorgaan waarmee men bezig was.

Aanvallen van clusterhoofdpijn

Clusterhoofdpijn gaat gepaard met aanvallen. Deze kunnen tussen de 15 minuten en 3 uur duren. Een aanval van clusterhoofdpijn kan gedurende een cluster tot wel 8x per dag voorkomen, of 1x per 2 dagen. Dit verschilt per patiënt. Bij clusterhoofdpijn komen de aanvallen meestal rond dezelfde tijd voor, bijvoorbeeld gedurende de nacht. De periode met aanvallen kan weken tot maanden duren, waarna ze in veel gevallen daarna een tijd wegblijven. Mensen hebben vaak 1 tot 2 cluster perioden per jaar, bijvoorbeeld in de lente en de herfst. Dit is voor de episodische vorm. Bij de chronische vorm kent de patiënt dagelijkse hoofdpijnen die het hele jaar door kunnen optreden.

Diagnose chronische clusterhoofdpijn

Voor een adequate behandeling van clusterhoofdpijn is een juiste diagnose belangrijk. Deze kan bijvoorbeeld de huisarts stellen. Na een eerste aanval kan men door de huisarts naar een neuroloog doorgestuurd worden. Na de diagnose en eerste aanval kan men volgende aanvallen vaak zelf herkennen. Om de diagnose goed te kunnen vaststellen kan men gevraagd worden een hoofdpijndagboek bij te houden. Dit kan helpen om te bepalen welk type hoofdpijn er ervaren wordt. Clusterhoofdpijn kan niet door een fysiotherapeut worden beïnvloed.

Wat zelf doen om clusterhoofdpijn aanval te voorkomen

Wanneer je in een cluster van aanvallen zit, zijn er een aantal zaken om rekening mee te houden. Dit kan een nieuwe aanval helpen voorkomen. Zo wordt aangeraden om geen alcohol te drinken en geen hartmedicijnen met nitraten te slikken. Ook reizen met het vliegtuig of wandelingen door de (hoge) bergen maken zijn activiteiten om te vermijden tijdens hoofdpijnaanvallen.

4. Cervicogene hoofdpijn

Wat is Cervicogene hoofdpijn?

Cervicogene hoofdpijn is de term die gebruikt wordt wanneer men spreekt over pijn aan het hoofd die kan worden veroorzaakt door één of meerdere structuren van de nek. Cervicogene hoofdpijn kan ook worden veroorzaak door gewrichtsfunctiestoornissen en is naast migraine een veel voorkomende vorm van hoofdpijn. Cervicogene hoofdpijn kan voorkomen bij alle leeftijden, maar wordt veel gezien bij personen tussen de 20 en 60 jaar.

Anatomie van de nek

De wervelkolom bestaat uit meerdere op elkaar gestapelde botstukken: de wervels. Elke wervel is verbonden met de wervels er boven en onder via twee soorten gewrichten. Dit zijn de facetgewrichten die de buitenzijden van de wervels verbinden en de tussenwervelschijven die tussen de wervels liggen.

Hoe ontstaat hoofdpijn vanuit de nek?

Tijdens bepaalde bewegingen van de nek of langaanhoudende posities van de nek komen de gewrichten, ligamenten, zenuwen en spieren van de nek onder stretch- of compressiekrachten te staan. Cervicogene hoofdpijn kan door gewrichtsfunctiestoornissen in de nek worden veroorzaakt. 

De pijn is voelbaar in het hoofd, terwijl de oorzaak van de klacht in de nek ligt. Dit komt doordat de zenuwen die de bovenste nekwervels bezenuwen een relatie hebben met structuren van het hoofd, voorhoofd, kaak en oren. Met als resultaat gerefereerde pijn van de bovenste nekwervels naar deze regio’s van het hoofd.

Welke factoren kunnen bijdrage aan het oplopen van Cervicogene Hoofdpijn?

Er zijn verschillende bijdragende factoren in het ontwikkelen van deze vorm van hoofdpijn. Factoren die dat kunnen zijn:

• Slechte houding
• Blessuregeschiedenis van nekletsel,
• Overbelasting,
• Spierzwakte,
• Slechte slaaphouding,
• Slechte werkergonomie,

Wat zijn tekenen en symptomen van Cervicogene Hoofdpijn?

Personen met deze vorm van hoofdpijn ervaren ontwikkelen gradueel klachten, zoals pijn aan het hoofd en/of nekpijn tijdens of na belastende activiteiten. De pijn heeft meestal een constant, zeurend karakter en situeert zicht meestal aan één kant van het hoofd en in sommige gevallen aan beiden zijden van het hoofd. De pijn is ook gelokaliseerd ter hoogte van de achterkant van het hoofd, soms ook achter de ogen en op het jukbeen, en minder vaak voorkomend op de top van het hoofd, voorhoofd of oor-regio. 

Personen met deze vorm van hoofdpijn ervaren vaak nekpijn, stijfheid en moeite met het draaien van de nek in combinatie met de hoofdpijnklachten. Ook kan druk op de bovenste gewrichten van de nek (net onder de schedel) pijnlijk zijn.

Wanneer ervaar je pijnklachten?

Cervicogene hoofdpijn speelt op bij activiteiten waarbij de bovenste gewrichten van de nek onder stress komen te staan. Dit kan tijdens een specifiek incident zijn (bijv. een ongeluk of zwaar tillen) of door langdurige of herhaalde houdingen en/of bewegingen (bijv. slechte houding, slapen op de buik, werken achter de pc, langdurig autorijden etc.).

5. Temporomandibulaire dysfunctie (TMD)

TMD is een verzamelnaam voor stoornissen van het bewegingsapparaat van het kauwstelsel.  De meest voorkomende klachten bij TMD zijn:

• Pijn of vermoeidheid van de kauwspieren;
• Het niet goed kunnen openen van de mond;
• Pijn van het kaakgewricht;
• Knappende of krakende kaakgewrichten;
• Overgevoelige of pijnlijke tanden en kiezen;
• Abnormale slijtage van het gebit;
• Oor-, hoofd- en nekpijn kunnen te maken hebben met stoornissen in het kauwstelsel;

Toelichting klachten

Het kauwstelsel bestaat uit de kauwspieren, het kaakgewricht, het gebit en de bijbehorende vaat- en zenuwvoorziening. De kauwspieren zorgen voor de dagelijkse bewegingen van de kaak tijdens vitale functies als kauwen, slikken of praten. Maar ook bij sociale functies als zoenen en een blaasinstrument spelen. De kauwspieren worden veel gebruikt. Zoals bij alle spieren is het belangrijk dat de kauwspieren voldoende rust krijgen.

Parafuncties
Als kauwspieren meer doen dan de normale dagelijkse activiteiten, spreken we van afwijkend mondgedrag of parafunctie. Onder parafuncties verstaan we:

• Klemmen;
• Knarsen;
• Nagelbijten;
• Lipbijten;
• Wangbijten;
• Kauwgom kauwen;
• Op pennen bijten;
• Met de tong persen of spelen;
• Vacuümzuigen;

Stress is een belangrijke factor die meespeelt in het verergeren van parafuncties. Denk maar aan ‘doorbijten’ als het moeilijk wordt, ‘het voor de kiezen krijgen’ of ‘op het tandvlees lopen’. Door deze mondgewoonten of parafuncties raken de kauwspieren overbelast. Kauwspieren kunnen pijnlijk worden, vermoeid raken of een uitstralende hoofd-, oor- of kiespijn geven.

Kaakgewricht

Het kaakgewricht bevindt zich vlak voor het oor en bestaat uit een kaakkopje en een kaakkom met daartussen een kraakbeenschijf (de discus). Deze discus heeft de functie van stootkussen voor het opvangen van de kauwkrachten en zorgt ervoor dat de mond open en dicht kan. Het linker- en rechterkaakgewricht zijn met elkaar verbonden door de onderkaak, waardoor ze tegelijkertijd kunnen bewegen.

Mond openen

Het openen van de mond is globaal te verdelen in twee bewegingen. Eerst treedt er voornamelijk een draaibeweging op van het kaakkopje in de kaakkom, daarna glijdt het kaakkopje uit de kaakkom naar voren. Dit kunt u voelen door de vingers voor de oren te leggen en de mond rustig te openen. Op het moment dat u de kaakkopjes tegen uw vingers voelt duwen, glijdt het kaakkopje naar voren. Dit is een normale beweging en uw kaak schiet dan niet ‘uit de kom’. Alle bewegingen van het kaakgewricht worden gestuurd door de kauwspieren.

Kaakgewricht geluiden

Het kan voorkomen dat de discus iets verschuift, waardoor er een knap ontstaat in een of beide kaakgewrichten. Soms is de discus zo verschoven dat de beweging van de onderkaak hierdoor wordt gehinderd en de mondopening beperkt is. Naast knappen kan er ook een schurend geluid in een of beide kaakgewrichten hoorbaar zijn. Een schurend geluid, alsof er zand in het gewricht zit, gaat vaak samen met artrose (slijtage). In een vergevorderd stadium kan dit bewegingsproblemen en pijn geven. 

Diagnose

Voordat tot behandeling wordt overgegaan, is het van belang duidelijk vast te stellen wat bij u de oorzaak van TMD is. Zo nodig zal een behandelplan worden opgesteld. De behandelaar kan de tandarts, fysiotherapeut, kaakchirurg of psycholoog zijn of een combinatie van hen. Bij problemen met de spraak wordt de logopedist er ook bij betrokken.